Adetle İlgili Sorunlar (dismenore)

ÂDETLE İLGİLİ SORUNLAR
Kadınların yakınmaları bir bölümden çok bir kitap kaplayabilir. Doğal olarak bu bölümün içerdiği durumların kadınlara özgü, yani dişi üreme organlarına ilişkin olması gerekir. Ne var ki, kadınlara özgü bir hastalık olmamalarına karşın, kadınlar için özel bir anlamı olan zührevi hastalıklar ve sistiti de bu bölüme aldım. Bu konuda öteki ölçütlerim, sorunun evrensel olması (örneğin premçnstruel sehdrom), öldürücü, ancak erken tanınırsa tedavi edilebilir olması (örneğin kanserler) ve tersi kanıtlandığı halde pek çok tıp uzmanınca hâlâ sinirsel kaynaklı olduğu, tran-kilizanlar, sedatifler ve ağrı kesicilerle tedavi edilebileceği (örneğin dismenore) sanılması.
Her durumda, amacım kadına inisyatifi ele alıp kendi basma karar vermesini sağlayacak bilgi vermektir. Bu bilgiyi daha sonra doktorlara soru sorarken, formalitelerle uğraşırken kullanabilirler. Bilgili bir kadın tüm sorularına yanıt ve bütün sorunlarına çözüm bulana dek soru sormayı sürdürecektir.
Kanser gibi çok seyrek olarak açıkça konuşulan ve kadınların hakkında pek az şey bildiği, korktuğu hastalıklar konusunda erken tanı, hatta önleme olanağı bulunması için bilgi sahibi olmak gerekir. Kanser konusunda verilen bilgilerin paniğe neden olduğunu söyleyenler vardır. Bugüne dek bilgiler yüzünden kimse ölmemiştir. Oysa her gün pek çok kadın kanser yüzünden yaşamını yitirmektedir.

Bugüne kadar kadınların kanser tedavisi hakkında bildikleri çok az şey vardı, bu konuda hazırlıklı olamıyorlardı. Bunun tipik bir örneği meme kanseridir. Hangi kadın doktoruyla yapılacak ameliyatın türünü tartışır? Hangi kadına ameliyattan önce, uyandığında bir göğsünün yerinde olmayacağı söylenir? Hangi kadına göğsünü yitirmenin yaratacağı şoka dayanabilmesi için ruhsal destek sağlanır? Ameliyattan önce hangi kadına protezlerden söz edilir? Herhalde pek azma.
Ama, tüm kadınlar bu bilgilere sahip olabilir. Olmalıdır da. Hastalıklar ve doktorlar çoğumuzu korkutur. Umarım bu bölüm her ikisiyle de kolayca başetmenize ve haklarınızı cesaretle aramanıza yardımcı olur.
SANCILI ÂDET
Adet kanamaları birçok kadına rahatsızlık vermez. Ancak, milyonlarca kadın için bu olay aylık bir ‘işkencedir. Bu kadınlarda dismenore (ağrılı adet kanaması anlamına gelen Yunanca bir sözcük) vardır. Kimi insanlar, özellikle erkekler, ne yazık ki kimi erkek doktorlar da bu konuyu ciddiye almaz. Dismenoreden yakınanlar bunun ne kadar önemli olduğunu bilirler.

İki tür dismenore vardır: Primer (birincil) ve sekonder (ikincil). Primer dismenorenin gerisinde endometriozis gibi ilgili bir hastalık yoktur, öte yanda, sekonder dismenorenin nedenleri pelvis organlarının iltihabı, organların yerleşiminde bir bozukluk olabilir; rahim içi araç kullanımıyla da ilgili olduğu bildirilmiştir. Yakın zamanlara kadar primer dismenorenin nedeni bilinmiyordu, en sık görülen ve en az anlaşılan yakınmalardan biriydi. Binlerce yıldır belirtileri görülüyor ve tedavi ediliyor, ancak nedeni hakkında tek bir varsayım bile yoktu. Tarih boyunca kadınlar adet sancılarını kadınlığın yakınmadan katlanmaları gereken doğal bir işareti olarak kabul etmişti. Kadınlığın başındaki lanet’ olarak da düşünülürdü: Havva’ nın Cennet Bahçesi’nde işlediği günaha karşılık tüm kadınlara verilen bir ceza,
Primer dismenore nedenleri konusunda öne sürülen klasik varsayımların çoğunun temelinde kadınların ‘nörotik’ oluşu yatıyordu, özellikle geçen yüzyılın son yıllarında en çok kabul edilen varsayıma göre dismenore, psikosomatik bir hastalıktı; bunun nedeni doktorların bu rahatsızlığı daha çok evlilik sorunları olan, mutsuz aile ilişkileri olan histerik kadınlarda görmesiydi. Bu varsayım daha da ileri giderek kadınların bu yolla kadınlığını, evlilik ve annelik sorumluluklarını yadsıdığını ileri sürüyordu.
Sancılı Adet
Primer dismenore belirtileri çok çeşitlidir. Kana¬madan hemen önce olan. şiddetli karın ağrılarından  kanama boyunca süren kramplara, ishal, mesane sorunları, pelviste ağrı, duyarlılık, karında şişlik, göğüslerde ağrılar, bunalım, huzursuzluk, baş ağrısı, sırt ağrısı, mide bulantısı, kusma ve bayılma nöbetlerine kadar varır. Ağrının çoğu pelvis bölgesindedir, ama kasıklara ve sırta da vurur. Kimi kadınlarda her adetin ilk 24-36 saati normal yaşamlarını sürdüremeyecek kadar ağır yakınmalar olur.

1957’de İngiltere’de, Sheffield Üniversitesi’nde V.R. Pickles’m yönettiği öncü bir araştırma, adetten hemen önce vücutta prostaglandin adı verilen bir kimyasal maddenin artmasının uterus kaslarının kasılmasına, bu kasılmanın da kramp gibi ağrılara yol açtığını göstermiştir. PGF2 (alfa) denilen özel bir prostaglandinin dismeriore nedeni olduğu anlaşılmıştır.
Araştırmalar dismenoreden yakman kadınların, böyle bir yakınması olmayan kadınlardan biyolojik açıdan farklı olduğunu göstermektedir. Bu kadınlarda adet sırasında fazla miktarda prostaglandin yapılmakta, bu da yukarda sayılan belirtilere neden olmaktadır.
Sancılı adet
Bugün doktorlar fazla prostaglandin yapımını durdurarak dismenoreyi yok eden atiprostaglandin-ler olarak bilinen ilaçlar yazabilmektedir. Antipröstaglandinler ağrıyı ve rahatsızlığı başarıyla azaltır ya da yok eder. Dikkatle denetlenen araştırmalarda kadınların yüzde 70-90’mın belirtilerin tümünden, geri kalanının da kimi “uelirtüerden kurtulduğu görülmüştür. Dahası, daha önce yatmak zorunda kalan hastaların yüzde 70*i evde ya da işlerinde normal yaşamlarını sürdürebilmektedir.

Adet sancılarını hafifletecek egzersizler
— Bu egzersizler yoga yapmasanız da adet sancılarınızı hafifletebilir. Yere yüzükoyun, iki eliniz yanlarınızda yatın. Yavaş yavaş kollarınızı kullanmadan başınızı ve göğsünüzü kaldırın. Kollarınızı öne getirip ellerinizle yeri itin. 5 kez yineleyin.
— Yere yüzükoyun yatın, arkaya uzanıp iki elinizle ayak Bileklerinizi tutun. Ayaklarınızı başınıza doğru yukarı kaldırın. Öne arkaya sallanın, 5 kez yineleyin.

ADETLE İLGİLİ ÖTEKİ SORUNLAR
Adetle ilgili sorunlar içinde primer dismenore ya da gerisinde hiçbir hastalık olmayan sancılı adet durumu başta gelir. Ancak, kanamalarla ilgili öbür bozukluklar da vardır. Düzenli menstruel siklüs pek sık rastlanan bir durum değildir. Kadınların adet kanamaları çok değişkendir. Siklüs uzunluğu ortalama 24-32 gündür; kan ve doku kaybı olan kanama 3-7 gün sürer. Olağandışı adet kanamalarına neden olacak birçok durum vardır. Bunların arasında gerilim, beslenme bozukluğu, kronik demir eksikliği, kan hastalıkları, hatta jet uçağıyla yolculuk sayılabilir.
Normalin dışındaki vajinal kanamalarda, özellikle otuz yaşın üzerindeyseniz, incelenmesi için hemen doktorunuza gitmelisiniz. Menopozdan sonra görülen her tür kanama, çok az bile olsa hemen bildirilmelidir. Otuz yaşından küçükseniz, olağandışı adetler normaldir. Fazla miktarda kanama, kramp, enfeksion belirtisi ya da gebe kalamama gibi inatçı sorunlar doktora bildirilmelidir.

Menoraji (fazla miktarda kanama)
Yalnızca fazla miktarda kanamaya değil, çok ızun süren ya da çok sık olan adet kanamalarına da nenoraji denir. Toplam kan kaybı çok fazlaysa anemi ortaya çıkabilir.
En sık görülen nedenlerin arasında normalde uterus iç zarı vardır. Bu zar atıldığı zaman normalden fazla kanama olur. Yakın zamanda rahim” içi araç taktıranlar, yıllar önce takılmış rahim içi aracı yerinden oynamış olanlarda da bu tür kanama olur. Ruhsal gerginlik durumları da normalden uzun süren adet kanamalarına neden olur. (Bu durumda gerginliğin kaynağı ortadan kaldırılırsa kanama da sona erer.) Kanamaya eşlik eden ağrı da varsa bunun nedeni kanayan yüzeyi artıran fibroidler (uterustaki tanser olmayan yumrular) olabilir. Bunlar için doktorunuza danışmalısınız. Adet kanamalarınız boyunca kan kaybı miktarı günden güne değişiyorsa, hormonal dengesizlik işareti olabileceği için doktora gitmelisiniz.
Metroraji (iki adet arasmda kanama)
İki adet arasmda ortaya çıkan kanamaya verilen addır (Kadınların yüzde 10’unda ovulasyon sırasmda 1-2 gün kanama olur). Doğum denetim haplarının, özellikle mini-hapın sık görülen bir yan etkisidir. Hap kullanmaya başlandığından bir iki ay sonra özellikle bir hap atlandığı günler olur. Bunun nedeni doğum denetim haplarındaki hormonların etki göstermesi için bir süre geçmesidir. Yakın zamanda rahim içi araç takılması da bir neden olabilir. Kanamanın miktarı da fazlaysa fibroid olasılığını düşündürür.

Amenore (hiç adet kanaması olmaması)
İki tip amenore vardır: Hiç kanama olmamışsa primer, dört ay ya da daha uzun süre kanama olmamasına sekonder amenore denir. Primer amenore ailesel bir özelliktir ya da çok zayıf kişilerde görülür. Hiç adet kanaması olmamış (memeler gelişmemiş, pubik kıllanma olmamış) on dört yaşındaki kızlar ve on sekiz yaşına gelip de normal gelişmesini bütünlemiş, ancak adet kanaması olmamış kızlar tıbbi yönden incelenmelidir.
Adet kesilmesinde ilk akla gelecek olasılık gebeliktir. Özellikle ilaç verileceği durumlarda gebelik araştırılmalıdır. Ruhsal gerginliğin de rolü olduğu bulunmuştur. Büyük kilo artışları ya da aşırı miktarda zayıflama da hormonal bir nedene bağlı olabilir, sık görülen nedenlerdendir. Hormon yapımını engelleyen durumlardan biri de doğum denetim hapı alımının kesilmesidir (Bir yıla yakın amenore olabilir).
Ovulasyonun olmaması, kimi kronik hastalıklar Uiroid hastalıkları, anemi, tüberküloz gibi) ve birtakım ilaçlar (trankilizanlar, antidepresanlar ve tansiyon ilaçları) da amenoreye neden olan öteki etkenlerdir.
Kimi kadınlar adetten kesildiklerine sevinirken, bu durum kimileri için de bir kaygı kaynağı olur (özellikle gebe kalmak istiyorlarsa). Kısa süreli amenore dengeli beslenmeyle tedavi edilebilir. Altı aydan uzun sürerse, göğüslerden süt geliyorsa bir doktora gitmek gerekir. Doğum denetim hapları ve birtakım ilaçlar süt yapımını uyaran ve ovulasyonu engelleyen proiktin yapımına neden olur.